Καλικάντζαροι οι «επισκέπτες» του δωδεκαημέρου

Οι καλικάντζαροι είναι τα «δαιμόνια» τα οποία σύμφωνα με την παράδοση εμφανίζονται από τις 25 Δεκεμβρίου έως τις 6 Ιανουαρίου κάθε έτους. Σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία τις μέρες αυτές τα «νερά είναι αβάφτιστα» και οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν τους ανθρώπους και να τους ανακατέψουν τα σπίτια, διότι είναι άτακτοι και τους αρέσουν τα παιχνίδια.

Ζουν στον Κάτω Κόσμο και τρέφονται με φίδια, βατράχια, αράχνες και σκουλήκια.

Τους αναφέρει ο Αριστοφάνης

Πότε εμφανίστηκαν για πρώτη φορά είναι άγνωστο. Ίσως να είναι τόσο παλιοί όσο οι «κόβαλοι», οι ακόλουθοι του θεού Διονύσου στην αρχαία Ελλάδα. Δυστυχώς, δεν γνωρίζουμε λεπτομέρειες για τα σκανδαλιάρικα αυτά πλάσματα, που αν κι έπεσαν κάποτε στα χέρια του Ηρακλή, εκείνος τα βρήκε τόσο διασκεδαστικά που τους χάρισε τη ζωή.

Έτσι, συνέχισαν να περιφέρονται ανάμεσα στους ανθρώπους, να τους τρομοκρατούν, να φλυαρούν ακατάπαυστα και να γελούν εις βάρος τους.

Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη «κόβαλος» έγινε συνώνυμο του κατεργάρη, του απατεώνα και του χυδαίου. Αυτές είναι οι μοναδικές πληροφορίες που έχουμε γι’

αυτούς, όπως διασώζονται στα έργα του Αριστοφάνη και σε ορισμένα λεξικά της μεσαιωνικής εποχής.

Οι μορφές που τους δίνουν

Ο λαός τους φαντάζεται με διάφορες μορφές και με κοινό γνώρισμα την ασχήμια. Όλοι κακομούτσουνοι και σιχαμένοι και καθένας τους έχει κι από ένα κουσούρι. Έτσι, άλλοι είναι στραβοί, άλλοι κουτσοί, άλλοι έχουν ένα πόδι, ένα μάτι, στραβό στόμα κάποιοι είναι νάνοι αλλά και ψηλοί, σκουρόχρωμοι, με μαλλιά μικρά και ατημέλητα, μάτια κόκκινα, δόντια πιθήκου, δασύτριχοι, χέρια και νύχια πιθήκου, πόδια γαϊδάρου ή το ένα γαϊδάρου και το άλλο ανθρώπινο, μισοί γαϊδούρια και μισοί άνθρωποι όπως λένε στη Σύρο, αλλά και σαν «μικροί σατανάδες» όπως λένε στη Νάξο, άλλοτε γυμνοί και άλλοτε ρακένδυτοι και με όλα τα κουσούρια.

Οι ονομασίες που τους αποδίδουν

Αρχηγός τους είναι ο Μαντρακούκος, που είναι κουτσός, άγριος και ο πιο επικίνδυνος από όλους. Υπαρχηγός είναι ο Μαγάρας, με την τεράστια κοιλιά του, ο οποίος μαγαρίζει όλα τα φαγητά και τα γλυκά. Τρίτος σε αξίωμα έρχεται ο Κωλοβελόνης, που είναι αδύνατος και σουβλερός σα μακαρόνι και περνά από κλειδαρότρυπες και χαραμάδες.

Ακολουθεί ο Κοψαχείλης με τα τεράστια κοφτερά δόντια, που κρέμονται από το στόμα του, ο Κουλοχέρης, ο Παρωρίτης, ο Γούρλος ο Κοψομεσίτης, ο Σταβολαίμης, ο Βατρακούκος και ο Κατσικοπόδαρος, όλοι άσχημοι και με ξεχωριστές ιδιότητες.

Αυτά που τους αποτρέπουν

Σύμφωνα με την παράδοση τα αποτρεπτικά μέσα που λαμβάνονται κατά των Καλικάντζαρων σχετίζονται με πράξεις και αντικείμενα χριστιανικής λατρείας όπως το σημείο του Σταυρού στην πόρτα, στα παράθυρα, στις καμινάδες, τους στάβλους και στα αγγεία λαδιού και κρασιού, για να μην τα «μαγαρίσουν».

Ο αγιασμός των σπιτιών, η απαγγελία του «Πάτερ ημών….», το κάψιμο αντικειμένων στο τζάκι που προκαλούν άσχημη μυρωδιά, το κρεμασμένο πίσω από την πόρτα μαυρομάνικο μαχαίρι, το αναμμένο δαυλί και άλλα. Την παραμονή των Θεοφανίων τους «ζεματίζουν» από το λάδι που παρασκευάζουν οι νοικοκυρές τηγανίτες, λαλάγγια και λουκουμάδες.

Πηγή

Η ιστορία του Σάντα Κλάους ή Άι-Βασίλη

Ο Σάντα Κλάους (ο Άι-Βασίλης των Ελλήνων) είναι ο παραδοσιακός χορηγός των Χριστουγέννων, που φέρνει δώρα στα παιδιά.

Η δημοφιλής εικόνα του καλοαναθρεμμένου, γενιοφόρου και κοκκινοντυμένου κυρίου, βασίζεται σε δυτικές παραδόσεις που συνδέονται με τον Άγιο Νικόλαο, τον προστάτη των ναυτικών.

Οι Ολλανδοί πιστώνονται με τη μεταφορά του θρύλου του Αγίου Νικολάου (Σίντερκλας στα ολλανδικά) στο Νέο Άμστερνταμ (σημερινή Νέα Υόρκη), μαζί με το έθιμο να δίνουν δώρα και γλυκά στα παιδιά την ημέρα της γιορτής του, στις 6 Δεκεμβρίου.

Το πρώτο σκίτσο του Σάντα Κλάους στο «Harper’s Weekly» (1863)

Η πρώτη καταγραφή του ολλανδικού μύθου έγινε το 1809 από τον αμερικανό συγγραφέα Ουάσινγκτον Ίρβινγκ στο βιβλίο του «A History of New York». Οι Αμερικανοί στη συνέχεια ήταν υπεύθυνοι για τη διάδοση της φιγούρας του σ’ όλο τον κόσμο, ακόμη κι εκεί που δεν υπάρχουν χριστιανοί.

Η κυρίαρχη απεικόνιση του Σάντα Κλάους είναι βασισμένη σε σκίτσα του Τόμας Ναστ για το περιοδικό «Harper’s Weekly» το 1863. Ο Σάντα Κλάους του Ναστ οφείλει πολλά στις περιγραφές του ποιήματος «A Visit from St. Nicholas», που δημοσιεύτηκε ανώνυμα 1823 και διεκδίκησε την πατρότητά του το 1837 ο συγγραφέας και καθηγητής Ανατολικών και Ελληνικών Σπουδών, Κλέμεντ Κλαρκ Μουρ.

Το σκίτσο του Ναστ επεξεργάστηκε αργότερα ο εικονογράφος Χάντον Σάντμπλομ για τη διαφημιστική καμπάνια της Κόκα Κόλα το 1931 κι έκτοτε η εικόνα του Σάντα Κλάους παραπέμπει σ’ έναν ευγενικό κύριο με λευκά γένια, ντυμένο με κόκκινη ερμίνα και λευκή γούνα, με μαύρη ζώνη, μαύρες μπότες κι ένα κόκκινο καπέλο.

Η παράδοση θέλει τον Σάντα Κλάους να ζει στον Βόρειο Πόλο με τη γυναίκα του (το Ροβανιέμι της Φινλανδίας τον διεκδικεί τα τελευταία χρόνια). Περνάει τον χρόνο του φτιάχνοντας παιχνίδια και λαμβάνει γράμματα από τα παιδιά όλου του κόσμου που του ζητούν χριστουγεννιάτικα δώρα.

Ο Σάντα Κλάους της Coca Cola

Την παραμονή των Χριστουγέννων φορτώνει με παιχνίδια το έλκηθρό του που το σέρνουν οκτώ τάρανδοι και πετάει σ’ όλο τον κόσμο. Σταματάει στο σπίτι κάθε παιδιού και δίκην καλικάντζαρου κατεβαίνει από την καμινάδα για ν’ αφήσει τα δώρα και δροσίζεται με το γάλα και τα μπισκότα που του έχουν αφήσει τα παιδιά του νοικοκυριού.

Η συγκεκριμένη εικόνα του Σάντα Κλάους και το έθιμο των δώρων στα παιδιά άρχισαν να γίνονται γνωστά στην Ελλάδα πιθανώς την περίοδο του μεσοπολέμου από κοσμογυρισμένους αστούς και από τους μετανάστες στις ΗΠΑ, που έστελναν ευχετήριες κάρτες στα συγγενικά τους πρόσωπα στην πατρίδα.

Στον ελληνικό χώρο, αντί του Σάντα Κλάους, επικράτησε το όνομα του Άι-Βασίλη, ίσως επειδή τα δώρα στα παιδιά μοιράζονταν παλαιότερα την Πρωτοχρονιά, την ημέρα εορτής του Αγίου Βασιλείου. Αντίθετα με τον βόρειο και καλοαναθρεμμένο Σάντα Κλάους, ο Άγιος Βασίλειος ήταν μελαψός και λιπόσαρκος, ήταν πεζοπόρος και όχι εποχούμενος σε έλκηθρο και δεν μοίραζε δώρα παρά μόνο ευχές για καλοτυχία και καλό χρόνο.

Πηγή